Ćwiczenia po amputacji

Ćwiczyć czy nie ćwiczyć?

Często słyszę pytania typu: „czy po amputacji można ćwiczyć?”. Odpowiedź jest jednoznaczna: nie tylko można, ale wręcz powinno się. Termin ten wymaga jednak sprecyzowania. Można rozgraniczyć możliwość ćwiczenia jako chęć wykonywania dodatkowej aktywności fizycznej np. na siłowni oraz ćwiczenia niezbędnego do tego, by komfortowo korzystać z protezy. Ten pierwszy rodzaj ćwiczeń nie jest potrzebny. Jeśli nie lubiłeś sportu przed amputacją, to nikt nie będzie Cię zmuszał do tego, abyś go polubił po amputacji. Inaczej jest z drugim rodzajem ćwiczeń, a więc tymi mającymi na celu wzmocnienie ogólnej kondycji fizycznej. One, przynajmniej na początku Twojej protezowej drogi, są konieczne.

W jakim celu?

Wykonywanie określonego zestawu ćwiczeń ma służyć temu komfortowemu i właściwemu korzystaniu z protezy. Ściślej chodzi o to, aby nie tylko zwiększyć ogólną kondycję fizyczną, ale również rozwinąć optymalną sprawność mięśni, z naciskiem na mięśnie kikuta i sąsiadujących z nim stawów.

Kto może ćwiczyć?

Gdy nie istnieją żadne przeciwwskazania zdrowotne ćwiczyć powinien w zasadzie każdy. Aby przekonać się jaki rodzaj ćwiczeń i w jakim czasie możesz wykonywać powinieneś skonsultować się z lekarzem prowadzącym i fizjoterapeutą specjalizującym się w rehabilitacji po amputacji. Pamiętaj, że tylko trening opracowany przez specjalistę i dopasowany do Twoich indywidualnych potrzeb jest bezpieczny! Zależnie od Twojej ogólnej kondycji fizycznej, stopnia mobilności, wieku, poziomu i przyczyny amputacji możesz wykonywać różne ćwiczenia.

Rodzaje ćwiczeń

W zależności od czasu jaki upłynął od amputacji charakter ćwiczeń zmienia się. W pierwszej dobie po operacji powinny być to ćwiczenia oddechowe i przeciwzakrzepowe. O sposobie i możliwości ich wykonywania poinstruuje Cię fizjoterapeuta pracujący w szpitalu. W kolejnych dniach zazwyczaj włącza się proste ćwiczenia izometryczne. Polegają one na kontrolowanym napinaniu i rozluźnianiu wybranych mięśni, bez konieczności wykonywania gwałtownego ruchu. Zwykle w tym czasie jest prowadzona też pionizacja, a więc stawianie pacjenta w pozycji wyprostowanej na jednej nodze. Początkowo oczywiście z wykorzystaniem podpory, balkonika czy pomocy innej osoby. Następnie pacjent jest uczony posługiwania się kulami łokciowymi. Umiejętność tą powinieneś opanować jeszcze przed wyjściem ze szpitala. Ostatnim rodzajem ćwiczeń – zwykle zaleconym do wykonywania w domu – są czynne ćwiczenia kikuta i całego ciała. Powinieneś je wykonywać przynajmniej do czasu pobrania miary na protezę. I temu właśnie rodzajowi ćwiczeń jest poświęcony ten artykuł.

Ćwiczenia przed zaprotezowaniem

Przed otrzymaniem protezy powinieneś wykonywać ćwiczenia wzmacniające i rozwijające ogólną siłę mięśniową. Wychodzę z założenia, że lepiej jest wybrać mniejszą ilość ćwiczeń, niż forsować się w pośpiechu ich niechlujnie wykonaną ilością. W myśl zasady, że to nie ilość, a jakość ma znaczenie. Z tego względu przedstawię Ci trzy, moim zdaniem, najlepsze ćwiczenia dla amputacji na poziomie podudzia oraz trzy dla uda. Ćwiczenia są tak zaplanowane, abyś mógł je bez przeszkód, samodzielnie wykonywać w domu. Specjalistyczne pomoce, takie jak mata, roller (wałek do ćwiczeń), taśma, piłka, poduszka balansowa możesz z powodzeniem zastąpić przedmiotami dostępnymi w każdym gospodarstwie domowym. Odpowiednio będą to: duży ręcznik, zwinięty w rulon koc, szeroka guma odzieżowa, twardsza poduszka. Wystarczy, gdy będziesz wykonywać ćwiczenia trzy do czterech razy w tygodniu, najlepiej co drugi dzień, przez kilka, kilkanaście minut. Pamiętaj, że najważniejsza jest regularność!

Ćwiczenia po amputacji podudzia

1. Dociskanie dysku

– połóż się na brzuchu,
– podłóż pod szczyt kikuta dysk balansowy lub roller,
– dociśnij kikutem dysk do podłoża przez 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

2. Dociskanie piłki

– połóż się na boku po stronie zdrowej nogi,
– włóż piłkę między nogi, na wysokości łydek,
– dociśnij kikut do piłki przez 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

3. Prostowanie kikuta

– usiądź na krześle, wyprostuj plecy, oprzyj zdrową nogą stabilnie o podłogę,
– przymocuj do szczytu kikuta i do nogi od krzesła taśmę do ćwiczeń,
– prostuj kikut naciągając taśmę przez 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

*Jeśli to ćwiczenie jest dla Ciebie za trudne, możesz początkowo zacząć od kontrolowanego prostowania nogi w kolanie bez użycia taśmy. Ważne jest, aby kontrolować ruch, pamiętać o 5 sekundach napięcia mięśni oraz 10 sekundach rozluźnienia.

Każde z ćwiczeń powtórz 10 razy w 2 seriach, z 30 minutową przerwą pomiędzy seriami.

Ćwiczenia po amputacji uda

1. Dociskanie piłki

– połóż się na boku po stronie zdrowej nogi,
– włóż piłkę między nogi,
– dociśnij kikut do piłki przez 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

2. Dociskanie dysku

– połóż się na plecach, zegnij zdrową nogą w kolanie i stabilnie oprzyj stopę na podłodze,
– podłóż pod szczyt kikuta dysk balansowy,
– dociśnij kikutem dysk do podłoża, napnij pośladki i unieś biodra na 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

*Jeśli to ćwiczenie jest dla Ciebie za trudne, możesz początkowo zacząć od unoszenia bioder bez konieczności podpierania kikuta na dysku balansowym (kikut uniesiony do linii zdrowej, ugiętej nogi).

3. Unoszenie kikuta – „nożyce”

– połóż się na boku po stronie zdrowej nogi,
– przymocuj do szczytu kikuta i do zdrowego uda taśmę do ćwiczeń, tak aby nogi były ze sobą „związane”,
– unieś kikut do góry i utrzymaj przez 5 sekund, następnie 10 sekund odpocznij.

*Jeśli to ćwiczenie jest dla Ciebie za trudne, możesz początkowo wykonywać je bez taśmy (tak jak „nożyce”) lub luźniej „związać” ze sobą nogi.

Każde z ćwiczeń powtórz 10 razy w 2 lub 3 seriach, z 30 minutową przerwą pomiędzy seriami.

 

Uwagi

Zarówno w ćwiczeniach po amputacji podudzia jak i uda chodzi o to, aby świadomie napinać i rozluźniać mięśnie. Zaproponowany przeze mnie czas 5 sekund ruchu czyli napięcia mięśnia możesz w miarę nabierania wprawy wydłużyć. Ważne jest to, że czas rozluźnienia zawsze powinien być dwa razy dłuższy. Np. 6 sekund napięcia, 12 sekund rozluźnienia (przerwy), 8 sekund napięcia, 16 sekund rozluźnienia itd.

W trakcie każdego ćwiczenia należy dodatkowo pamiętać o właściwym oddychaniu (lub o oddychaniu w ogóle ?). Niektórzy są tak zaabsorbowani prawidłowym wykonaniem ćwiczenia, że aż wstrzymują oddech np. w czasie napinania mięśnia, a nie jest to dobre dla naszego organizmu.

Podczas wykonywania każdego z ćwiczeń istotna jest również właściwa pozycja i jej ustabilizowanie. Ćwiczenia wykonywane na byle jak, w pokrzywionej pozycji z przygarbionymi plecami nie mają sensu.

Ponad to nasze ciało nie lubi asymetrii. Na początku, gdy kikut jest jeszcze wrażliwy, możesz ćwiczyć tylko jedną stronę np. w leżeniu bokiem na nieamputowanej kończynie. Z czasem powinieneś jednak w taki sam sposób ćwiczyć też drugą stronę. Miej też na uwadze to, że nasze ciało, to nie tylko nogi. Idealnie byłoby gdybyś poszerzył zestaw swoich ćwiczeń o ćwiczenia ogólne, wzmacniające np. mięśnie brzucha czy pośladków. Warto w tym celu skonsultować się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, tak aby zaproponował ćwiczenia dobrane indywidualne dla Ciebie.

Więcej ciekawych propozycji znajdziesz np. w publikacji „Rehabilitacja po amputacji” firmy Ottobock. Jej zaletą jest możliwość pobrania w formie aplikacji mobilnej (wersja na Android / iOS) na swój telefon komórkowy.

Dla osób ceniących sobie tradycyjną formę dostępna jest również wersja papierowa wydana w formie broszury – zapytaj o nią swojego protetyka 🙂

Pamiętaj! Aplikacje, broszury, informatory, poradniki mają za zadanie jedynie pomóc Ci obrać właściwy kierunek! Równie dobrze możesz przygotowywać się do protezy bez użycia tego typu pomocy – wszystko zależy tylko i wyłącznie od Twojej wygody. W każdym jednak wypadku – z pomocą lub bez – najważniejsza, poza wspomnianą regularnością, jest poprawność ćwiczeń. Jeśli nawet z użyciem aplikacji masz wątpliwości czy wykonujesz je właściwie, koniecznie skonsultuj się z dobrym fizjoterapeutą.

Ćwiczenia po zaprotezowaniu – z protezą

Wydawać by się mogło, że po otrzymaniu protezy ćwiczenia nie będą Ci już potrzebne. Nic bardziej mylnego! Śmiem nawet twierdzić, że prawdziwa „siłownia” rozpoczyna się dopiero po zaprotezowaniu. Gdy umiejętnie do tego podejdziesz, straszną „siłownię” będziesz mógł zastąpić kilkoma prostymi ćwiczeniami. Ćwiczenia te z czasem wejdą Ci w nawyk tak, że wykonasz je np. podczas mycia naczyń. Chcesz się przekonać? To zaczynamy!

W jakim celu ćwiczyć z protezą?

To dobre pytanie na początek. Bo przecież przeszedłeś już cały proces przygotowania do protezy, sumiennie ćwiczyłeś przed pobraniem miary, stosowałeś się do wszystkich zaleceń. A tutaj nagle ktoś w dalszym ciągu czegoś od Ciebie wymaga? Jak to w takim razie jest? Już tłumaczę. Proteza nie jest i – musimy się z tym wszyscy pogodzić – nigdy nie będzie Twoją zdrową nogą. Jest tylko (i aż!) bardzo dobrym substytutem, zamiennikiem. Prawdą jest to, że na dobrze zrobionej protezie, gdy kikut został odpowiednio przygotowany do nowej funkcji, można w zasadzie robić wszystko to, co na prawdziwej nodze. Z tą tylko małą różnicą, że proteza nie czuje. A więc Twoje ciało też czuje ją inaczej. Efekt tego jest taki, że do korzystania z protezy trzeba się niejako przyzwyczaić. Ponadto niektóre czynności wymagają wyćwiczenia – a wiadomo, że trening czyni mistrza ?

O jakich czynnościach mowa?

A tutaj pewnie się zdziwisz, ale mogłabym powiedzieć krótko: o wszystkich. I to mógłby być koniec tego akapitu. Ale tak na poważnie: nauka korzystania z protezy (bo nie chcemy się zamykać tylko na zwykłe chodzenie) jest jak poznawanie otaczającego świata przez trzylatka. Z pewnością będziesz miał na początku równie wiele pytań, co takie ciekawe dziecko, ale możesz być spokojny, bo ja też je miałam. Każdy je ma. Tak więc naturalnie musisz zacząć eksplorację od czynności prostych, codziennych, a skończyć na zadaniach skomplikowanych i, wydawałoby się, nie do przejścia. A w tym naszym protezowym świecie kwestia przysłowiowego „do przejścia” nabiera podwójnego znaczenia. Świecie, w którym każdy krok ma znaczenie.

Kto może ćwiczyć?

Podobnie jak w przypadku ćwiczeń przed zaprotezowaniem, gdy nie ma przeciwwskazań zdrowotnych może ćwiczyć każdy. W zasadzie posiadanie protezy jest równoznaczne z tym, że owych przeciwwskazań nie było, ale zawsze warto zasięgnąć porady specjalisty w tym zakresie. Pamiętaj, że zestaw ćwiczeń powinien być indywidualnie dobrany do Twoich potrzeb.

Rodzaje „ćwiczeń”

W uproszczeniu można byłoby je podzielić na takie zwykłe, codzienne aktywności oraz takie rodem z sali gimnastycznej. Do pierwszej grupy proponowałabym Ci zaklasyfikować czynności dotyczące „obsługi protezy”. Tak, tak, nie przesłyszałeś się. Niewiele publikacji o tym mówi, bo przecież założenie protezy czy ściągnięcie liner’a jest tak oczywiste… Właśnie.

Zwróć więc uwagę na następujące kwestie i właściwą pozycję kikuta podczas:

1. Zakładania liner’a;
2. Zakładania protezy;
3. Ściągania protezy.

Gdy już odpowiednio to przećwiczysz i będziesz w stanie scharakteryzować odczucia jakie powinny (albo nie powinny!) towarzyszyć Twojemu kikutowi w leju protezowym, możesz przejść do bardziej zaawansowanych działań. Chodzi o to, abyś rozumiał, jak czuje się Twój kikut w leju, gdy liner odpowiednio przylega, gdy lej nie jest krzywo założony itd. Protetyk lub fizjoterapeuta pokaże Ci jak te czynności wykonać, ale żadne z nich nie będzie czuło za Ciebie.

Następnie możesz bezpiecznie przejść do kwestii związanych z poruszaniem.

Warto poświęcić chwilę czasu na:

1. Naukę chodzenia przy pomocy balkonika lub dwóch kul łokciowych;
2. Swobodne przemieszczanie się w zamkniętych pomieszczeniach z twardymi, płaskimi powierzchniami;
3. Chodzenie po pochylni;
4. Chodzenie po schodach.

Po opanowaniu tych czynności z wykorzystaniem kul, w miarę nabierania pewności siebie w poruszaniu się z protezą, proponuję:

1. Odstawienie jednej lub – docelowo – dwóch kul;
2. Testowanie chodzenia po różnych powierzchniach, takich jak: trawa, piasek, nierówny chodnik itd.;
3. Zmienianie intensywności kroków: szybciej, wolniej, dłuższe kroki, krótsze itd. Starając się utrzymywać cały czas równowagę;
4. Chodzenie w różnych kierunkach – na boki, po skosie, do tyłu;
5. Wchodzenie i schodzenie po schodach – początkowo krokiem dostawnym, a następnie na przemian.

Jak widzisz możliwości „ćwiczenia” z protezą jest wiele i nie trzeba jakoś specjalnie ich wyszukiwać. To przecież codzienne czynności, z którymi prędzej czy później przyjdzie Ci się zmierzyć. Spokojnie. Nie wszystko na raz. Małymi kroczkami.

Jeśli jednak jesteś zwolennikiem ćwiczeń fizycznych w rozumieniu nauczycieli wychowania fizycznego, to poniżej znajdziesz sześć przykładów określonych sekwencji ruchów zarówno dla użytkowników protezy podudzia, jak i uda. Ćwiczenia te niejednokrotnie są składową wymienionych wyżej codziennych aktywności, niemniej jednak czasami warto się na nich uważniej skoncentrować.

Ćwiczenia z protezą podudzia lub uda

1. Przenoszenie ciężaru ciała w obrębie stóp

– stań prosto  (w razie potrzeby chwyć się barierki lub oparcia krzesła – jedną lub obiema rękami),
– przenieś delikatnie ciężar ciała z palców na pięty, wychylając się lekko do tyłu,
– wróć do pozycji wyjściowej,
– przenieś ciężar ciała z pięt na palce, wychylając się lekko do przodu.

2. Przenoszenie ciężaru ciała na całą protezę

– stań w lekkim rozkroku, wyprostuj się (w razie potrzeby chwyć się barierki lub oparcia krzesła – jedną lub obiema rękami),
– przenieś delikatnie ciężar ciała na zaprotezowaną kończynę i przytrzymaj kilka sekund,
– wróć do pozycji wyjściowej,
– przenieś ciężar ciała na zdrową nogę.

3. Krok dostawny

– stań w lekkim rozkroku, wyprostuj się,
– odstaw zaprotezowaną kończynę w bok,
– dostaw do niej zdrową nogę.

4. Wykrok w przód i w tył

– stań w lekkim rozkroku, wyprostuj się (w razie potrzeby chwyć się jedną ręką barierki lub oparcia krzesła),
– zrób zaprotezowaną nogą krok do przodu, w taki sposób aby nie oderwać od podłogi zdrowej nogi i przytrzymaj kilka sekund,
– wróć do pozycji wyjściowej,
– zrób to samo zdrową nogą.

*Bardziej efektywną formą tego ćwiczenia jest wykonywanie wykroku do przodu i w tył nogą w taki sposób, aby nie dotykać stopą podłogi, a jedynie zamrozić ruch kilka centymetrów nad nią.

5. Tor przeszkód lub slalom

– umieść na podłodze kilka przeszkód np. zwinięte kulki papieru, w odstępie równym dwóm, trzem długościom Twojej stopy;
– w pierwszym wariancie staraj się przejść nad nimi, unosząc na zmianę raz zdrową, raz zaprotezowaną nogę,
– w drugim wariancie omijaj ustawione przeszkody slalomem – raz z jednej, raz z drugiej strony.

6. Krok krzyżowy

– stań w lekkim rozkroku, wyprostuj się,
– odstaw zaprotezowaną kończynę w bok, „na krzyż” za zdrową nogę,
– odstaw zdrową nogę wracając do pozycji wyjściowej,
– następnie w taki sam sposób odstaw zdrową nogę, za kończynę zaprotezowaną.

Każde ćwiczenie wykonaj na przemian ze zdrową nogą, po 10 razy na daną stronę, w 2 seriach, z 15-20 minutową przerwą pomiędzy seriami.

Podsumowanie

Jak widzisz temat ćwiczeń po amputacji jest dość rozbudowany. Nie zniechęcaj się ich ilością, bo są one nieskomplikowane. Dobrze byłoby jednak, aby przed pierwszym wykonaniem danej sekwencji ruchu fizjoterapeuta poinstruował Cię jak powinna ona prawidłowo wyglądać. Począwszy od zachowania właściwej postawy, po wykonanie ruchu i powrót do pozycji wyjściowej. Przy zachowaniu regularności ćwiczeń, z dnia na dzień będziesz obserwował coraz lepsze efekty. Pamiętaj, że wszystko ma służyć temu, aby korzystnie z protezy było dla Ciebie docelowo łatwe i przyjemne.

Ty jesteś najważniejszy w tym procesie ?

Dasz radę!

Pa!